آتش‌سوزی جنگل خواسته یا ناخواسته اتفاق میفتد و تنها کاری که می‌توانیم بکنیم، کم کردن شدت خسارتهای ناشی از آتش‌سوزی است. همانطور که قبلا گفتیم نهالهای جوان بسیار آسیب‌پذیر هستند و تمام تلاش ما معطوف به احیای جنگل و مهمتر از همه احیای اکوسیستم است. در ادامه نکاتی که باید بعد از آتش‌سوزی انجام شود را ذکر می‌کنیم.

سرزدن به منطقه آتش گرفته

یکی از نکاتی که نادیده گرفته می‌شود و پس از آتش‌سوزی بسیار مهم و ضروری است، سرزدن به منطقه است. به دلایل زیر این موضوع اهمیت دارد و حتما انجام می‌شود.

1/ ممکن است هنوز درختهایی وجود داشته باشند که در حال سوختن باشند.

2/ درختهایی که حالت خاکستر دارند پیدا شده و خاموش می‌شوند. حتی ممکن است لازم باشد آنها را قطع کرده و از منطقه خارج کنیم.

3/ پس از برقراری ثبات در منطقه به سرعت مراحل بازسازی را شروع می‌کنیم.

دو نوع جنگل را در نظر بگیرید. جنگلی تنک، پر از گیاهان علفی با فاصله زیاد بین درختان و جنگلی انبوه، پر از درختان پرپشت! به نظر شما آتش‌سوزی در کدام یک سرعت انتشار بیشتری دارد؟ بله، جنگل تنک نسبت به آتش‌سوزی آسیب‌پذیرتر است و آتش سریعتر آن را در بر می‌گیرد و حتی بیشتر در آن اتفاق می‌افتد.

در برخی سالها مثل بهار امسال، ممکن است ترسالی داشته باشیم. چون ترسالی واژه مقابل خشکسالی است، احتمالا از شنیدنش خوشحال می‌شوید. نکته مهم این است که در جایی مثل گیلان و جنگلهای شمال که به دلیل آب و هوای مساعد مستعد رشد هر گیاهی است می‌تواند منجر به خطر شود. چطور؟

وقتی ترسالی همزمان با گرمایش هوا و بالا بودن متوسط دما اتفاق میفتد منجر به رشد گیاهان کف جنگل می‌شود. در جنگلهای هیرکانی پاکتراشی شده کف جنگل پوشیده از گیاهان علفی است، بنابراین رشد این گیاهان به سرعت افزایش میابد. در چند سال اخیر دقیقا همین اتفاق افتاد و با رشد فزاینده گیاهان علفی روبرو شدیم.

احتمالا برایتان سوال پیش می‌آید، گیاهان علفی بخشی از جنگلهای هیرکانی هستند، چه صدمه‌ای برای جنگل دارند؟ در پاسخ به این سوال لازم است با واژه‌ای به نام «کنوس بچه باد» که نوعی باد در اصطلاح محلی آشنا شوید.

«کنوس بچه باد» در اصطلاح محلی مانند گرمش یا انواع باد گرم عمل می‌کند. این باد که باعث رسیدن کنوس (همان ازگیل به زبان فارسی) می‌شود، گرما و حرارت زیادی را با خود به همراه دارد. از طرفی در جنگلهای تنک نیز فاصله بین درختها زیاد و تمام سطح را گیاهان علفی پوشانده است که البته حالا دیگر خشک شده‌اند. تصور کنید انبار کاه و یا هرگونه محصول خشکی که جرقه و یا حتی آتش‌سوزی خود به خودی جنگل در آن اتفاق بیفتد، چه فاجعه ای در پی خواهد داشت؟

آتش سوزی، بحران یا فرصت؟

همانطور که همیشه به آن اشاره کرده‌ایم هدف ما از کاشت نهال، احیای اکوسیستم طبیعی است. اینکه جنگل بتواند زادآوری داشته باشد. وقتی آتش‌سوزی اتفاق میفتد، تنوع زیستی اعم از حیوانات و گیاهان به شدت کاهش میابد. با کاهش تنوع زیستی، اکوسیستم در دراز مدت از یک اکوسیتم جنگلی مولد به یک جنگل مخروبه یا باغ تبدیل می‌شود. هم‌زمان با این موضوع پیچیدگی‌های ارتباطی جانداران و جنگل هم از بین می‌رود. با از بین رفتن این ارتباط به مرور طبیعت آسیب پذیر و شکننده می‌شود. یکی از این آسیبها آفات و امراضی است که به سرعت وارد جنگل می‌شوند. ممکن است بخش زیادی از جنگل به همین دلیل از دست برود.

همان‌طور که متوجه شدید با ساده کردن روابط پیچیده جنگل و اکوسیستم آن تنها به آسیب‌پذیر شدنش کمک می‌کنیم. یکی از ساده‌ترین راهها برای جلوگیری از این اتفاق، کاشت گونه‌های متنوع در بخشهای مختلف جنگل است. در حالی که نیازهای گونه‌های مختلف و تفاوتهایشان در نظر گرفته شود. در بانی جنگل به همه این نکات دقت می‌کنیم تا روابط پیچیده جنگل پابرجا باشد و اکوسیستم احیا شود.

ممکن است افرادی بگویند وقتی قرار است آتش‌سوزی در جنگل اتفاق بیفتد و هر چه کاشتیم از بین برود، چرا این کار را انجام می‌دهیم؟ در این بین موضوعی وجود دارد که آن را پادشکنندگی سیستمها (system antifragility) می نامند. اولین بار توسط نسیم مطرح شد. جمله «شکست باعث پیروزی است» را بارها شنیده ایم. دلیلمان برای این عقیده این است که اتفاقات باعث می‌شود یاد بگیرید. به نوعی این جمله ریشه بسیاری از اتفاقات طبیعی نیز هست و در حقیقت طبیعت هم به همین صورت عمل می‌کند. وقتی طبیعت یا جنگل بحرانی مثل آتش‌سوزی را تجربه می‌کند تمام تلاش برای جوان شدن جنگل و زادآوری اتفاق می‌افتد.

مثالی برای این اتفاق پارک ملی یلواستون آمریکا (National Park Yellowstone) است. این پارک در سال 1988 دچار حریق شد، به طوریکه حدود 36 درصد از پارک در آتش سوخت. پارک یلواستون جنگلی دست نخورده است که اصالت خودش را حفظ کرده است. این دلیلی بود برای اینکه نه تنها بعد از آتش‌سوزی خودش را احیا کند، بلکه به جنگلی جوان تبدیل شود و زادآوری بیشتری نسبت به گذشته داشته باشد و زنده بماند.

بحرانها در اقتصاد، طبیعت، جامعه و سازمان کمک می‌کنند تا سیستم پالایش بشود و زندگی جدید خودش را قوی‌تر از قبل ادامه دهد. این موضوعی است که نسیم طالب نیز بر آن صحه می‌گذارد. این موضوع بهانه‌ای برای این است که بگوییم هر آتش‌سوزی بحران نیست و هر بحرانی الزاما منفی و نامطلوب نیست. بانی جنگل بر عهد خود با بلوط 400 ساله در مورد برگرداندن تک تک فرزندانش پابرجا است و ما مسئولانه هستیم بر آن عهد که بستیم.