در مطالب گذشته در مورد شرایطی که برای جنگل لیشک سیاهکل پیش آمده صحبت کردیم. شرایطی مانند پاک‌تراشی جنگل و کاشت گونه‌های کاج غیربومی و شیوه های آماده‌سازی زمین که باید برای کاشت نهال انجام شود. این مطلب به زمان و شرایط مناسب برای کاشت نهال می‌پردازد.

با سپری شدن روزهای سرد زمستان و همزمان با نیمه اسفند درختهای زیادی هر سال به مناسبت روز درختکاری کاشته می‌شود. سنت درختکاری برای بسیاری جذاب شده ‌است و حتی بعضی از مردم آن را به عنوان رویدادی سالانه پذیرفته‌اند. اما بعد از این روزها تا سال بعد همه چیز به دست فراموشی سپرده می‌شود. ولی رسم ما رسم دیگری است و تعهد “بانی‌جنگل” به بلوط 400 ساله در مورد برگرداندن تک‌تک فرزندانش پابرجاست.

احتمالا تعجب کردید و می‌پرسید مگر اینطور نیست که بهترین زمان کاشت نهال برای نهالکاری نیمه اسفند است؟ از جهاتی حق با شما است. ولی با توضیحاتی که در ادامه می‌دهم برایتان روشن می‌شود که زمان کاشت نهال به عوامل مختلفی بستگی دارد.

عوامل موثر در زمان کاشت نهال

جالب است بدانید، زمان کاشت نهال با توجه به علاقمندی و عادات نهالها متفاوت است. نهالکاری در مناطق مختلف با توجه به شرایط آب و هوایی منطقه انجام می‌شود. گرم شدن هوا محدودیتهایی در پی دارد. به طور کلی در آب و هوای معتدل گیلان از آبان تا اوایل خرداد می‌توان نهال کاشت و گونه‌ها را در منطقه گسترش داد. البته فاکتورهای دیگری مانند محدوده جغرافیایی، شرایط آب و هوا و شرایط زمین و بسیار مهمتر میزان بارندگی در فصل بارش (پاییز و زمستان) و دسترسی به منابع آبی می‌تواند این بازه زمانی را تا نیمه خرداد افزایش دهد. در حال حاضر با توجه به میزان بارندگی انجام شده در منطقه لیشک سیاهکل و مهیا بودن شرایط، کاشت نهال تا نیمه خرداد ادامه می‌یابد.

حتما برایتان پیش آمده که بخواهید نظاره‌گر چیزی باشید و پشت سر جمعیتی از افراد قدبلندتر از خودتان قرار بگیرید، در این صورت نمی‌توانید رخدادی که مدنظرتان بود را ببینید. مورد دیگری که وجود دارد چیزی شبیه به همین است. اگر درختانی با سن و سال بیشتر و قد و قامت بزرگتر در محل کاشت وجود داشت سایه‌های بلند ایجاد می‌شد و فرصت نهالهای تازه کاشته شده جوان برای جذب نور از بین می‌رفت.

بنابراین باید میزان سایه‌ای که درختها ایجاد می‌کنند را اندازه‌گیری کرده و در محاسباتمان برای زمان کاشت نهال در نظر می‌گرفتیم. برای محاسبه اندازه سایه‌ها پس از اندازه‌گیری بالاترین میزان تابش آفتاب (ظل آفتاب) در منطقه و با توجه به وسعت سایه‌اندازی و میزان کاهش حرارت زمان کاشت نهال را تعیین می‌کردیم.

زادآوری جنگل

زاد آوری جنگل از مواردی است که به پایاتر شدن محیط کمک می‌کند. از مهم ترین اهداف بانی‌جنگل ایجاد جنگلهای زادآور است. در کتابهای درسی مدرسه نوشته شده بود گیاهان برای رشد و نمو به آب و خاک مناسب و نور کافی احتیاج دارند. این موارد نیاز است ولی کافی نیست. جنگل با منابعی که دارد برای رشد درختان و حتی حضور دیگر جانداران مثل گونه‌های علفی، گیاهی، گیاهچه‌ای، میوه‌ها و حتی حیوانات و حشرات هم فضایی برای زندگی ایجاد می‌کند.

وجود حیات وحش در جنگل زادآور امری مهم و ضروری است و هر موجود زنده نقش خودش را ایفا می‌کند. از سوسک سرگین قلتان تا گراز و روباه هر کدام نقش موثر خودشان را دارند. جالب است بدانید گراز زمین را شخم می‌زند و روباه در انتقال بذر موثر است. البته ما هم برای احیای منطقه و حرکت حیات‌وحش بیکار نبودیم. با کشیدن سیم خاردار و حصارکشی دور مناطق کاشت نهال کمک می‌کنیم تا گونه‌های گیاهی از لگدمال شدن و یا خورده شدن توسط چارپایان و احشام در امان باشند.

به این صورت علاوه بر کاشت نهال بومی منطقه به جنگل کمک می‌کنیم تا گونه‌های علفی و میوه‌هایی مثل ازگیل، زالزالک، خَرمندی، اَربه که غذای جانداران جنگل است هم رشد کنند و دوباره به چرخه طبیعی بازگردند.

کاشت نهال، خطی یا زیگزاگ؟

نهالها بسته به ویژگیها و نیازهایشان در مناطق مختلفی رشد و نمو می‌کنند. برای نمونه نهال توسکا در دسته کم نیازها و گونه پیشرو قرار می گیرد و محیط را برای سایرین آماده می‌کند. نهالی مثل راش نیازهای زیادی دارد و پس از جایگزینی گونه‌های اولیه می‌تواند جایگاه خود را پیدا و رشد کند. در کاشت نهال به مواردی مثل سطح زمین، نوع ارتفاع و شیب دقت می‌کنیم. درختها را براساس موقعیت جغرافیایی منطقه، نوع شیب و فاصله نهالها و تنوعی که می‌خواهیم در منطقه به وجود بیاید می‌کاریم.

برای پرهیز از کاشت خطی دلایل بسیاری داریم. اول اینکه وقتی کاشت نهال تنها از یک گونه خاص باشد، فضا برای زراعت چوب مهیا می‌شود. از آنجا که هدف بانی‌جنگل از اجرای این پروژه احیای جنگل است نه زراعت چوب، برای کاشت نهال برنامه‌هایی داریم.

در نظر داریم گونه‌ها را به صورت متنوع در اندازه‌ها و سنهای متفاوت بکاریم تا آسیب‌پذیری را به حداقل ممکن برساند. اگر این موضوع رعایت نشود به محض حمله یک آفت به جنگل فضا برای رشد حداکثری آفت آماده می‌شود و در نهایت منطقه جنگلی از دست می‌رود.

برای رسیدن به این موضوع بانی‌جنگل اقدام به کاشت و عرضه نهالهای خانوادگی کرده است. در ادامه در مورد ویژگیهای هر خانواده توضیح می‌دهم. بد نیست بدانید عرضه نهال قابل دسترسی برای سایر کشورها نیز هست. ممکن است همسایه خانواده نهالهای شما از کشور دیگری باشد. درختان از طریق ریشه‌هایشان با هم صحبت می‌کنند و حتی شاید هر کدام برای خودشان زبان مشترک هم داشته باشند.

نهالهای خانوادگی

نهالهای خانوادگی در دو خانواده کاشته می‌شوند که هر کدام ویژگیهای مشترکی دارند. البته بلوط به عنوان گونه‌ای مادر و زادآور در هر دو خانواده حاضر می‌شود.

خانواده اول شامل توسکا، ممرز، بلوط، افرا و ون است. اعضای این خانواده همگی آفتاب‌دوست هستند و قابلیت پیشروی دارند و پیشرو هستند. مثلا توسکا محیط را برای ممرز و بلوط و ممرز محیط را برای بلوط مهیا می‌کند. افرا به طور کلی گونه‌ای مقاوم است و به آسانی جایگزین می‌شود. معمولا از آن نهال تولید نمی‌شود و اگر تولید شود مقاوم‌تر هستند. این دسته مثل خواهر و برادرهای یک خانواده پشتیبان و حامی هستند و به هم کمک می‌کنند.

خانواده دوم علاوه بر گونه مشترک بلوط شامل انجیلی، شمشاد، گیلاس‌وحشی و بارانک است. وقتی درختهای ون و بلوط کمی رشد کردند، در سایه‌انداز آنها گونه‌هایی مثل انجیلی و شمشاد کم کم رشد می‌کنند. این گونه‌ها آفتاب‌دوست نیستند و به آنها کمک می‌شود اوایل دوره انتقال را به خوبی بگذرانند. گذراندن این دوره و پایدار شدن از مهمترین مراحل برای کاشت نهال است. وقتی نهال خانه اولیه خود را ترک کرده و قرار است در خانه دائمی خود کاشته شود، انتخاب گونه‌های همجوار برایش بسیار اهمیت دارد. این امر به نهال کمک می‌کند در سایه حمایت آنها بتواند سازگار شود و به رشد خود ادامه دهد.

نهالها تنها یا خانوادگی بالاخره سازگار می شوند. آنها روزی تبدیل به درختان زیبایی می‌شوند و خاطرات ما را برای آیندگان نقل می‌کنند. ما نهالها را با تمام زیباییهایشان به خود و دیگران هدیه می‌دهیم. جنگل برای تشکر از ما خودش را احیا می‌کند تا همه بتوانیم یک نفس راحت بکشیم.