ققنوس جنگلهای هیرکانی (قسمت اول- انواع آتش‌سوزی جنگلها)
هستیم بر آن عهد که بستیم (بیانیه بانی‌جنگل در مورد آتش سوزی)
دی ۲, ۱۴۰۰
ققنوس جنگلهای هیرکانی (قسمت دوم- خسارتها و مزایای آتش‌سوزی جنگلها)
دی ۹, ۱۴۰۰
جنگلهای استرالیا در آتش سوخت. چندین هکتار از جنگلها هفته‌ها است در آتش می‌سوزد. آتش‌سوزی عمدی مناطق جنگلی را به آتش کشید. باد گرم، جان جنگل و موجودات آن را گرفت. آتش‌سوزی جنگلهای هیرکانی پس از سوختن چند صد هکتار اطفا شد. عناوینی که از شنیدن آن ناراحت می‌شویم و فکر می‌کنیم واقعا کاری از دستمان برمی‌آید یا نه!؟ برای پاسخ به این سوال ابتدا باید اطلاعاتی در مورد آتش‌سوزی داشته باشیم.
آتش‌سوزی جنگل یک نوع آتش‌سوزی کنترل‌ناپذیر است. کنترل‌ناپذیر بودن آن به دلیل اشتعال گیاهان است. اشتعال بالا و وزش باد، پراکندگی و در نتیجه گسترش آتش را در پی دارد. اگر مسئله آتش‌سوزی را به صورت منطقه‌ای و اقلیم در نظر بگیریم، استرالیا منطقه‌ای گرم و خشک است که شیوع آتش‌سوزی در آن دور از انتظار نیست! ولی سالهاست به دلیل تغییر اقلیم آتش‌سوزی جز جدایی ناپذیر جنگلها شده است. بد نیست بدانید آتش‌سوزی جنگل به ایجاد آتش در چمنزارها و بیشه‌زارها، بوته‌زارها، خاکهای باتلاقی هم اتلاق می‌شود. در واقع آتش‌سوزی جنگل به برافروخته شدن آتش در طبیعت گفته می‌شود.
انواع آتش‌سوزی
آتش‌سوزی جنگل به دلایل مختلفی ممکن است رخ بدهد که با توجه به دلیل و قدرت و سرعت انتشار آن متفاوت است. البته در همه موارد حضور و اطلاع به موقع می‌تواند اثرگذار باشد. در ذیل به بررسی انواع آتش‌سوزی می‌پردازیم.
1/ آتش‌سوزی‌های سطحی:
آتش‌سوزی سطحی از همان نوعی است که بیش از انواع دیگر با آن درگیر هستیم. معمولا به دلیل آتش گرفتن علفها ایجاد می‌شود و البته با توجه به سبک بودن علف نباید قدرت سرایت آن را دست کم گرفت. تغییرات آب‌وهوایی نیز نوع نادری از آتش‌سوزی را ایجاد کرده که بر اثر آن بستر پوسیده شده خاک جنگل خشک و دچار حریق می‌شود. این نوع آتش‌سوزی هم می‌تواند بحران‌زا باشد.
در این نوع آتش‌سوزی خسارت زیادی به نهالهای جوان وارد می‌شود و حتی ممکن است یقه درختهای بزرگتر هم بسوزد. یقه، به بخشی از درخت که با خاک مماس است گفته می‌شود. گونه‌هایی مانند راش که پوست نازکی دارند، ممکن است تا سر حد مرگ آسیب ببینند. چون بین آوندهای چوبی و پوست نازک راش لایه‌ای وجود دارد که وظیفه رساندن مواد غذایی به بالا را بر عهده دارد. با ریختن پوست، آن لایه در معرض آسیب قرار می‌گیرد و غذارسانی قطع شود و تنه اصلی آسیب ببیند.
این نوع آتش‌سوزی جنگل در هنگام وزش بادهای شدید می‌تواند به آتش‌سوزی تنه‌ای و تاجی تبدیل شود که در ادامه توضیح خواهیم داد.
عکاس: افشین میرزایی
2/ آتش‌سوزی‌های تنه‌ای
نوع دیگری از آتش‌سوزی جنگل، آتش‌سوزی تنه‌ای است. این نوع به طور مستقیم در جنگل اتفاق میفتد. ممکن است تنه درختی یا حتی تنه خشک دچار حریق شود. درختان پوک شده یا درختانی که به تکه‌های چوبی تبدیل شده‌اند مستعد این گونه آتش‌سوزی هستند. این آتش حالت تنوره‌کش دارد، مانند چوبی که در شومینه می‌اندازید و آتش را به درون خود می‌کشد!
تصور کنید درختی که از یقه دچار احتراق شده روی زمین و در شیب جنگل بیافتد. نه تنها تنه‌اش آتش می‌گیرد، هر چه در مسیرش است نیز دچار آتش‌سوزی می‌شود. تکه‌ها از تنه جدا و به هر گوشه پرتاب می‌شود و آتش به دیگر بخشها سرایت می‌کند.
3/ آتش‌سوزی‌های تاجی
نوع سوم آتش‌سوزی جنگل، آتش‌سوزی تاجی است. آتش‌سوزی تاجی در جنگلهایی شایع است که کاجهای سوزنی برگ دارند. به دلیل زیادتر بودن مواد رزینی به عنوان ماده قابل اشتعال در این جنگلها، سرعت و احتمال آتش‌سوزی بیشتر است. در جنگلهای پهن برگ هم به دلیل وجود درختهای خشک و نیمه خشک در استپ‌های میانی، احتمال آتش‌سوزی وجود دارد. وقتی آتش‌سوزی سطحی اتفاق میفتد و به تنه سرایت می‌کند، احتمال شعله‌ور شدن تاج هم وجود دارد و این نوع آتش‌سوزی معمولاً به طور کامل درخت را از بین می‌برد.
4/ آتش‌سوزی‌های کنترل‌شده
در دنیا پدیده‌ای به نام آتش‌سوزی کنترل‌شده یا آتش‌سوزی تجویزی وجود دارد! بله تعجب نکنید. این نوع آتش‌سوزی همانطور که از اسمش پیداست با برنامه‌ریزی و برای رسیدن به اهداف زیر انجام می‌شود:
- پاک‌کردن جنگل از مواد اشتعال‌زا
- پاک کردن باقیمانده موادی که از قطع یکسره باقی مانده است
- برداشتن علف هرز که در فصل آتش‌سوزی می‌تواند خسارت جبران‌ناپذیری ایجاد کند
- جوان کردن جنگل و تنظیم حیات وحش
هر چند سال یک بار با رعایت اصول و روش‌های خاص و فراهم آوردن ابزار پیشرفته برای اطفا و کنترل آتش‌سوزی، جنگل را برای رسیدن به اهدافی که برشمردیم آتش می‌زنند. کلیه شرایط مثل دما، زمان سوخت و میزان رطوبت، مقدار مواد سوختنی، جهت و سرعت باد، توپوگرافی منطقه باید در نظر گرفته شود. دور منطقه آتش‌بُر ایجاد می‌شود.
این اتفاق معمولاً در ابتدای فصل گرما برنامه‌ریزی می‌شود. وقتی هنوز زمین به طور کامل خشک نشده و مواد قابل اشتعال مرطوب هستند. معمولا از 6 بعد از ظهر تا 10 صبح این اتفاق میفتد. البته چون کنترل آتش در شب بسیار سخت‌تر است، ممکن است گاهی فقط در ابتدای ساعت بامداد اجرا شود و بستگی به مهارت تیم و امکانات دارد.
در ساعات انتهایی روز حرارت زیاد ناشی از نوسانات دمای هوا می‌تواند آتش‌سوزی را از کنترل خارج کند. نمونه‌های مختلفی در دنیا وجود دارد که متاسفانه آتش‌سوزی از کنترل خارج شده و کل جنگل از دست رفته است.
در این مطلب با انواع آتش‌سوزی آشنا شدید. آتش‌سوزی در جنگلهای هیرکانی دلایلی دارد که در مطلب بعد به آن می‌پردازیم. جالب است بدانید، آتش‌سوزی فقط شامل معایبی نیست که در مورد آنها صحبت می‌شود و گاهی حتی مزایایی هم دارد.
