اگر از شما در مورد شرایط مناسب برای رشد گیاه پرسیده شود، بی‌معطلی می‌گویید: آب، خاک مناسب و نور کافی. بله! این جواب صحیح است، ولی در این مطلب قرار است در مورد مناسب و کافی بودن شرایط نکاتی را ذکر کنیم.

گیاهان هم مانند انسانها شرایط متفاوتی را برای رشد احتیاج دارند. برای نمونه بعضی گیاهان نیاز به تابش نور مستقیم دارند و برخی در سایه دیگری رشد می‌کنند. حتی گونه‌هایی هم هستند که در آغاز زندگی نیاز به حامی دارند و به مرور تبدیل به گونه‌ای حامی برای سایرین می‌شوند.

در این مطلب قرار است به معرفی و بیان احتیاجات تک تک گونه‌ها بپردازیم. اگر بخواهیم نهالها را به دو دسته تقسیم کنیم، آفتاب دوست و علاقمند به سایه دسته بندی خوبی است. بنابراین، در این مطلب به گونه‌های آفتاب‌دوست و در مطلب بعدی به گونه‌های علاقمند به سایه می‌پردازیم.

راش

راش، درخت خاص جنگلهای هیرکانی است. از گونه‌های پرنیاز و در عین حال مقاوم و زیبا محسوب می‌شود. این درخت برای رشد نیاز به خاک غنی‌تری دارد. خاک باید کاملا با خاک‌برگ و مواد آلی پوشیده شده باشد. به همین دلیل قبل از کاشت راش، ممرز کاشته می‌شود. با این کار خاک، غنی از مواد غذایی و پتاسیم و نیتروژن و کربن می‌شود. این شرایط برای کاشت راش مناسب است. شاید تعجب کنید، ولی تنه صاف و بلند این درخت که تا 45 متر هم رشد می‌کند، مقاومت بالایی نسبت به سیلاب و طوفان‌های قدرتمند دارد. اگر به ارتفاعات جنگلهای گیلان سفر کنید و شرایط برای حضور این گونه محیا باشد تا ارتفاع 2200 متری از سطح دریا ممکن است آن را مشاهده کنید.

علاوه بر غنی بودن خاک، میزان رطوبت هم برایش اهمیت بسیاری دارد. زمینی که زیستگاه راش است، نباید زیاد خیس یا زیاد خشک باشد. این درخت در هر دو حال دچار مشکل می‌شود. با این توضیحات، واضح است که نگهداری از آن در جنگل پاک‌تراشی شده کار دشواری است.

توسکا

درخت توسکا انواع مختلفی داره و گونه‌ای که در لیشک کاشت می‌شود، توسکای ییلاقی است. این نوع از توسکا علاقمند به محیط آفتابی و نیمه‌سایه است. قدرت جذب آب آن زیاد است، بنابراین مناطق باتلاقی هم می‌تواند نگهدارد و زمینهای مرطوب و پرآب را می‌پسندد.

خاکهای معدنی مناسب رشد این گیاه هستند و اصولا برای زهکشی منطقه می‌توان این گونه را کاشت. چون توسکا مانند اکالیپتوس زمین را زهکشی و خشک می‌کند. نهال توسکا جز اولین گونه‌هایی است که در مناطق پاک‌تراشی‌شده کاشته می‌شود. چون محیط را برای سایر گونه‌ها ‌مناسب می‌کند.

راههای مختلفی برای تکثیر توسکا وجود دارد. از طریق بذر، پاجوش و حتی بستهای ریشه قابل تکثیر است. معمولا شانس بذر توسکا برای جوانه زنی بسیار بالا است و قدرت رویشی بالایی دارد و زود به منطقه کاشت عادت می‌کند.

ممرز

ممرز نیز مانند بارانک با اینکه شرایط آفتابی و نیمه‌آفتابی را می‌پسندد، مقاومت بالا و خوبی در مقابل سرما دارد. آب مصرفی آن متوسط است و بافت خاک باید تا حدی سبک باشد. این گونه دیررشد است بنابراین می‌تواند زیر تاج سایر درختان جنگلی هم زندگی کند. کیفیت خاک حساسیتی برایش ایجاد نمی‌کند ولی بهتر است خاک زهکشی شده باشد.

ممرز جزو معدود درختهایی است که می‌توان اوایل پاییز بذر آن را در هوای آزاد کاشت. این گونه از طریق قلمه هم تکثیر می‌شود. با این حال علاقمندی به تکثیر آن وجود ندارد چون جز گونه‌های پیشران در جنگلهای هیرکانی است.

بلوط

بلوط در منطقه هیرکانی انواع مختلفی دارد. قدرت زادآوری و جوانه‌زنی این گونه بسیار بالاتر از سایرین است و سرعتی بیشتری دارد. اکثر خاک‌ها را می‌پسندد ولی در خاکهای سبک که دارای میزان مواد آلی بالایی باشند رشد بهتری دارد. در مقابل سرما مقاوم است، البته در سه سال اول زندگی بسیار شکننده و حساس و حتی در مقابل نور آفتاب آسیب‌پذیر است.

بلوط در سه سال اول زندگی در حمایت مادرش رشد و زندگی می‌کند. شاید تعجب کنید، ولی اگر به بذر سنگین بلوط فکر کنید متوجه موضوع می‌شوید. از آنجا که بذر بلوط سنگین است معمولا در زیر درخت مادری رشد می‌کند و با شروع سال چهارم زندگی‌اش را به راحتی زیر نور خورشید دوام می‌آورد و حتی به سمت آن حرکت می‌کند.

البته درختان در شرایطی می‌توانند بذرها را زیر خود جمع کنند و جوانه‌زنی اتفاق بیفتد که قبلا سنجاب یا اشگول آن را برای گذران زمستان ذخیره نکرده باشد. یکی از راههای تکثیر بلوط از طریق رویش بلوطهایی است که سنجاب زیر خاک پنهان کرده است. جالب است بدانید بلوط نیاز چندانی به آبیاری ندارد ولی خشکی را هم تحمل نمی‌کند. بهتر است چاله کاشت بلوط خیلی عمیق و یا حتی سطحی نباشد. بلوط از جنبه دیگری هم حائز اهمیت است. تمام جاهایی که بلوط در آن رشد می‌کند، ارتفاع یا پایین‌دست، مستعد رشد دیگر گونه‌ها نیز هست.

افرا

درخت افرا، گونه‌ای حساس که در گیلان تنوع بسیار زیادی دارد. به نام‌های مختلفی از جمله پلت شناخته می‌شود. علاقمند به آب و هوای معتدل و آب‌پسند است. هر چقدر به رطوبت زیاد احتیاج دارد، باید از آفتاب تند در امان باشد و حتی سایه را ترجیح می‌دهد. حساسیت قابل توجهی نسبت به آفتاب سوختگی، باران، باد شدید و یخبندان دارد. به نسبت بقیه گونه‌ها رشد سریعتری دارد و بهتر رشد می‌کند و حتی ممکن است از دیگر گونه‌های هم‌سن خود بلندتر باشد.

این گونه در رویشگاه‌های مرطوب و یا زمینهایی که زهکشی خوب دارند و حتی در جامعه راشستان هم رشد خوبی دارد. حتی توصیه می‌شود افرا قبل از کاشت راش در راشستان کاشته شود تا محیط را برای کاشت راش مناسب کند. از ویژگی حائز اهمیت افرا می‌توان به مقاومت آن در برابر خشکی و تنشهای خشکسالی اشاره کرد.

درخت ون یا زبان گنجشک

ون یا زبان گنجشک با اینکه دیرپا است یعنی دیر می‌گیرد، درخت ارزشمندی است. بهترین زمان برای تکثیر این گونه، اواسط زمستان است. بذرها در سایه حتما رشد می‌کنند. به همین دلیل فقط بذرهایی که زیر تنه مادر باشند، امکان رشد دارند. درست است دیر رشد می‌کند ولی توقع چندانی چه در زمینه آبیاری و چه شرایط خاک ندارد. خاکهای آهکی را بیشتر دوست دارد و خاک مرطوب و غنی را ترجیح می‌دهد. حتی خاکهای خشک و قلیایی هم تحمل می‌کند و رشد خوبی در آن دارد. نور مستقیم خورشید و وزش باد را تحمل می‌کند. تنها مشکل ون به عمل آوردن بذر آن برای رشد است. مثل بذر راش به سختی رشد می‌کند.

در مجموع جالب است بدانید توسکا، ممرز، بلوط، افرا و ون همگی آفتاب‌دوست هستند و قابلیت پیشروی دارند. مثلا توسکا محیط را برای ممرز و بلوط و ممرز محیط را برای بلوط مهیا می‌کند. افرا به طور کلی گونه‌ای مقاوم است و به آسانی جایگزین می‌شود. معمولا از آن نهال تولید نمی‌شود و اگر تولید شود مقاوم‌تر هستند. این گونه‌ها مثل خواهر و برادرهای یک خانواده پشتیبان و حامی هستند و به هم کمک می‌کنند. در ضمن حتی اگر بخواهید از خانواده نهالهای آفتاب دوست حمایت کنید، این شرایط هم امکان پذیر است. در مطلب بعد به نهالهای علاقمند به سایه می‌پردازیم.