بانی جنگل هستیم
درختان چگونه با هم صحبت می‌کنند؟
دی ۱, ۱۳۹۹
سیل استانهای شمالی را درنوردید. استانهای جنوبی درگیر ریزگردها شدند. گرمایش زمین یخهای قطبی را آب کرد! خبرها همینقدر کوتاه هستند ولی خسارات جانی و مالی بسیاری دربردارند. با اندکی تأمل در وضعیت زمین متوجه دستکاریهای می‌شویم که خواسته یا ناخواسته به طبیعت آسیب رسانده‌اند و طبیعت نیز به جبران آن برآمده است.
شکل گیری پروژه «بانی‌جنگل»
حدود دو دهه پیش که شروع به کار کردیم امیدوار بودیم بتوانیم زمانی باری از روی دوش محیط زیست این مرز و بوم برداریم. از روزهای اول تولد، برنامه‌هایی برای کاشت نهال داشتیم. هنوز هم داریم و به طور مداوم پروژه‌هایی را سالانه به سرانجام می‌رسانیم. اما دو سال پیش فکر کردیم به چیزی بیش از پروژه‌های کوچک سالانه نیاز است. البته پیش از این در طی سالها بارها تلاش کرده بودیم تا سازمان منابع طبیعی را برای واگذاری زمینی برای کاشت نهال برای یک پروژه بلند مدت متقاعد کنیم. حالا چرا بلند مدت؟ چون تعداد کمی از نهال‌های کاشته شده توسط منابع طبیعی یا پیمانکارها به درخت تبدیل می‌شدند. چون سرنوشت نهال‌های کاشته شده برای ما مهم بود و دوست داشتیم تعداد بیشتری از نهال‌ها تبدیل به درختانی برای آینده شوند. همان پروژه‌ای که از دو سال پیش به طوری جدی‌تری شروع کرده بودیم: «درختانی برای آینده».
روندی که مرسوم بود علیرغم حساسیت‌های فراوان به نتیجه مطلوب نمی‌رسید. گویی بخشی از فرآیند دچار اشکال بود. بررسی‌های بسیار توسط تیم ما، راه‌حلی به ظاهر ساده و در عمل سخت را نمایان کرد. در این فرآیند مدیریت یکپارچه وجود نداشت. باید تمهیداتی اندیشیده می‌شد تا در فرآیند تبدیل نهال‌های کاشته شده به درخت مدیریت یکپارچه صورت گیرد. برای مثال یکی از نتایج بررسی‌ها این بود که اگر کاشت نهال به صورت خطی و شامل یک گونه باشد، مقاومتش در برابر آفتها بسیار کم خواهد بود. درصورتی‌که اگر کاشت نهال شامل انواع مختلف از نظر سن و ارتفاع و … باشد مقاومت در برابر آفتها به مراتب بالاتر می‌رود.
در سال 1397 سالها تجربه را جمع کردیم و به این نتیجه رسیدیم که باید صفر تا صد کاشت نهال و نگهداری آن تا تبدیل شدن به درخت با مدیریت و نظارت مستقیم خودمان انجام شود. بر همین اساس ماحصل مشورت با اساتید و کارشناسان محیط‌زیست و رایزنی و گفتگوهای مرتبط منجر به شکل‌گیری پروژه «بانی‌جنگل» در سال 1399 شد.
دلایل اهمیت پروژه «بانی‌جنگل»
پروژه «بانی جنگل» با معیاری به نام SFN (مدیریت پایدار جنگل- sustainable forest management) برنامه‌ریزی شده است. در پروژه «بانی جنگل» ابعاد اکولوژیکی، اقتصادی و اجتماعی جنگل مورد توجه قرار گرفته است. این فرآیند باعث استمرار تولید خدمات و محصولات جنگلی بدون کاستن از ارزش ذاتی آن می‌شود و توان مولّد جنگل بدون اثر سو بر محیط فیزیکی و اجتماعی حاشیه جنگلها برای نسلهای آینده تضمین می‌شود.
جنگل سرمایه ثابت ملی است، یعنی به نوعی پشتوانه اقتصاد و منافع بلندمدت ایرانیان شامل نسل حاضر و آینده است. این منابع به منابع تجدیدشونده معروف هستند و در همه جهان با بحرانهایی روبرو هستند. بخشی از عوامل مخرب، مربوط به توسعه است که در کشورهای جهان سوم یا در حال توسعه شدت بیشتری یافته است.
در ایران متوسط تأثیرات تغییرات اقلیمی بیش از دو برابر متوسط جهانی است. برای مثال افزایش گرما در جهان 1 درجه و در کشور ما 2.3 درجه بوده است. این افزایش در موارد دیگری مثل کاهش بارندگی شدید یا بارانهای سیل‌آسا نیز صادق است.
نابودی جنگلها باعث فرسایش گسترده و سیلابهای زیادی شده، حرکت خاک به خصوص لایه قابل کشت خاک منجر به بحران کویری شدن و بیابان‌زایی در سطح گسترده شده و حتی در حال حاضر نیز نمونه‌هایی از بیابان‌زایی در گیلان مشهود است. برنامه‌های متعددی برای بهبود این شرایط و پیشگیری از آن ایجاد شده است که پروژه «بانی جنگل» نیز یکی از آنها است.
چرا باید در «بانی جنگل» مشارکت کنیم؟
در این گونه پروژه‌ها بایستی به موارد بسیاری توجه ویژه داشت. مانند آگاهی‌رسانی، آموزش و ترویج روشهای سازگار با زیست در منطقه و … که معمولاً به آنها به اندازه‌ای که باید و شاید توجه نمی‌شود. در «بانی جنگل» تمام سعی خود را می‌کنیم که به این موارد توجه کنیم و بر خلاف دیگر پروژه‌های این چنینی مانند طرح هجرت (خروج دام از جنگل) و طرح تنفس به مواردی که مطرح شده بیش از پیش اهمیت دهیم.
برنامه عملی طرح‌های جنگلداری در گیلان مربوط به دهه 40 شمسی است. زمانی که آلمانی‌ها برای اولین بار آن را ترسیم کردند و تا چند سال پیش هم مورد استفاده بوده است. این برنامه یکی از دلایل آسیب دیدن خاک و آب و کاهش کیفیت جنگل بوده است.
در حالی که پروژه «بانی جنگل» با نگاه به مسایل مطروحه و با هدف احیای جنگل شکل گرفته و برای هر جنبده‌ای در جنگل حق حیات قائل است. این پروژه همچنین دارای معیارهای مشخصی است که به شفافیت آن کمک خواهد کرد.
پیش از آن بهتر است بدانیم که جنگل باعث تلطیف آب‌وهوا می‌شود و به طبیعت تعادل می‌دهد. ریزش برگهای درختان جنگل باعث حاصلخیزتر شدن خاک می‌شود و از هدررفت آب جلوگیری می‌کند. همچنین پشتوانه‌ای برای کشاورزی است. جالب است بدانید در دنیا کشاورزی در نزدیکی جنگل دارای آفات کمتر و رقابت‌پذیری بیشتر است.
معیارهای پروژه بانی‌جنگل
- گسترش سطح جنگل
- محقق کردن معیارهای اولیه پایداری
- حفظ و ارتقای شاخصهای حفاظت تنوع زیستی
- کارکردهای اکولوژیکی مثل حفاظت خاک، تولید و تنظیم چرخه آب و تنظیم چرخه گازها و …
- کارکردهای تولیدی مثل برداشت چوب
- کارکردهای غیر تولیدی مثل تفرج
- کارکرد سلامت و قدرت حیات
- کارکرد اجتماعی اقتصادی و ساختار و قوانین و مقررات
دورنمای پروژه بانی‌جنگل
ایران به طور کلی دارای 5 ناحیه رویشی است:
- ناحیه رویشی هیرکانی یا کاسپینی که نوار سبز شمالی نقشه کشور را دربرمی‌گیرد.
- ناحیه رویشی ایرانی تورانی که شامل قسمت اعظم فلات مرکزی کشور است.
- ناحیه رویشی ارسبارانی که جز جنگلهای نیمه مرطوب کشور هستند و شامل استان آذربایجان غربی و شمال غرب استان اردبیل می‌شوند.
- ناحیه رویشی زاگرسی که در همین منطقه واقع است.
- ناحیه رویشی خلیج فارس و دریای عمان که حاشیه جنوبی کشور را در برمی‌گیرد.
دورنمای کلی پروژه «بانی جنگل» احیا و بازسازی 5 ناحیه رویشی با مشارکت مردم محلی و مسئولیت اجتماعی شرکتی است که منجر به ایجاد یک الگو شود. در فاز 1 پروژه «بانی جنگل» 75 هزار نهال کاشته می‌شود و در طی فازهای بعدی که 5 ناحیه رویشی را شامل می‌شود، قرار است این میزان به 300 هزار نهال برسد.
